Radan je planina koja se nalazi na jugu Srbije i pripada opštinama Bojnik, Kuršumlija, Lebane, Medveđa i Prokuplje, a zauzima površinu od 466 km². Okružuju je reka Toplica na severu, Leskovačka kotlina na istoku, Jablanica na jugu i Kosnica na zapadu. Radan pripada Rodopskim planinama, a smešten je tačno na položaju gde se Dinaridi susreću sa Rodopima. Najviši vrh ove planine je Šopot koji dostiže 1409 metara nadmorske visine. Ispod samog vrha Radana izvire Pusta reka, pa se na istoku i jugu Radan nastavlja u Pustorečku kotlinu i sa te strane je planina izložena jakom sunčevom zagrevanju, stoga za posledicu ima topliju i blažu klimu. To je prouzrokovalo da se hrastov vegetacioni pojas sa klasičnih 700 metara podigao na 800 do 900 metara nadmorske visine. Zahvaljujući ovoj toplijoj klimi opstalo je nekoliko endemskih i reliktnih biljnih vrsta, među kojima su najznačajniji ostaci prašume iz doba tercijara. Na istočnim obroncima planine u području Ripivoda nalazi se istoimeni vodopad visine oko 40 metara. Krajem sedamdesetih godina XX veka izgrađena je brana na Pustoj reci i na taj način je formirano Brestovačko jezero. 2017. godine nešto više od 41300 hektara planine Radan je proglašeno za park prirode. Postoje razna tumačenja o poreklu imena planine Radan. Sa južne strane Radana, u podnožju severnih obronaka Goljaka, nalazi se Sijarinska Banja, pa otuda i jedno tumačenje porekla imena planine “na dar”, ili “raj dan” – rajsko mesto na jugu Srbije. Drugi su mišljenja da je Radan nazvan po bogatim nalazištima rude zlata, srebra, olova, cinka i platine i da se prvobitno planina zbog toga zvala Rudno. Treće tumačenje je da je Radan nazvan po hajduku Radovanu koji je bio nemilosrdan prema Turcima i čuven u našem narodu.

U strogo zaštićene divlje vrste ove planine ubraja se oko 20 vrsta biljaka, gljiva, lišajeva i mahovina i oko 95 vrsta životinja, najviše ptica (oko 50 vrsta), zatim sisara (oko 20 vrsta, uključujući slepe miševe), riba (2 vrste), gmizavaca i vodozemaca (8 vrsta) i insekata (oko 15 vrsta).

Što se tiče flore dominiraju šume sladuna (Quercus frainetto) i cera (Quercus cerris), šume kitnjaka (Quercus petraea), šume kitnjaka i graba (Carpinus betulus)  i šume bukve (Fagus sylvatica) kao i pašnjaci i livade prepune lekovitog bilja. Od biljaka prisutne su i Armeria rumelica, mečja leska (Corylus colurna), paškanat (Pastinaca hirsuta), Sedum stefco…

U rekama ove planine žive brojne riblje vrste među kojima su i dvoprugasta uklija (Alburnoides bipunctatus), potočna mrena (Barbus balcanicus), vijun (Cobitis taenia), krkuša (Gobio gobio), klen (Leuciscus cephalus),  grgeč (Perca fluviatilis) i potočna pastrmka (Salmo trutta). Što se tiče ptica neke od prisutnih vrsta su suri orao (Aquila chrysaetos), kliktaš (Clanga pomarina), patuljasti orao (Hieraaetus pennatus), leganj (Caprimulgus europaeus), crna roda (Ciconia nigra), sivi soko (Falco peregrinus), prdavac (Crex crex), buljina (Bubo bubo)… Fauna sisara obuhvata vrste kao što su divlja svinja (Sus scrofa), vuk (Canis lupus), jazavac (Meles meles), kuna (Martes martes), lisica (Vulpes vulpes), makedonska voluharica (Microtus felteni)…

Na Petrovom vrhu (Veliki Petrovac) koji dostiže oko 1150 metara nadmorske visine, nalazi se crkva Svetog Petra, a na obroncima ove planine nalaze se arheološki lokalitet Caričin Grad, Prolom Banja i Đavolja varoš. Na zapadnim obroncima planine nalazi se srednjevekovno utvrđenje Ivanova kula – grad Ivana Kosančića. U blizini Prolom Banje, smešteno je selo Rudare gde se nalazi kameni zid koji je prirodni fenomen dužine 100 i visine 10 metara. Bazaltni stubovi, koji stoje poređani horizontalno, delo su nekadašnje vulkanske aktivnosti, a procenjeno je da je ovaj kameni zid star 65 miliona godina. U selu Ivanje postoji redak prirodni fenomen gde se jedna deonica puta naziva “uzbrdna nizbrdica” jer se ugašeni i otkočeni automobili kreću “uzbrdo”, kao da je u pitanju “gravitaciona anomalija”, međutim u pitanju je samo optička varka. Selo Ivanje nije obično selo, jer iz njega, kako tvrde pojedini istraživači, vodi poreklo porodica slavnog Nikole Tesle, a odatle je, Tesline pretke, bežeći od Turaka, put odveo sve do Like. Misterija o “gravitacionoj abnormalnosti”, čudu planine Radan, “dodatno je podgrejala” priče o tome da su se tokom Drugog svetskog rata nemački avioni bez ikakvog razloga obrušavali na ovom mestu, a ima i onih koji veruju da posetioce Radana iskušavaju đavoli iz Đavolje varoši.

Autor: Jelena Laković