Specijalni rezervat prirode „Selevenjske pustare” se nalazi na krajnjem severu Srbije, tačnije na područjima opština Subotica i Kanjiža. Rezervat obuhvata 10 područja očuvanih prirodnih vrednosti veličine od 10 hektara do 100 hektara, od kojih se samo 2 prostorno dodiruju, a ostala su odvojena obradivim površinama i saobraćajnicama. U okviru rezervata se nalazi Selevenjska šuma površine oko 90 hektara, dok ostale delove čine slatine i vlažne livade sa fragmentima stepske vegetacije. Specijalni rezervat prirode „Selevenjske pustare” u stvari predstavlja krajnje istočne ogranke Subotičko-Horgoške peščare i reč je o najkontinentalnijem delu Vojvodine. Na ovom području postoje i mnoga arheološka nalazišta od kojih je najpoznatije srednjovekovno crkvište Templompart. Ovde se uglavnom napasala stoka, međutim, stočarstvo koje je bilo nekada tradicionalna delatnost na pustari, danas nije dovoljno zastupljeno. Nekada je ovo bilo i vinogradarsko područje, a danas ima mnogo više voćnjaka. Zahvaljujući bogatom i raznovrsnom biljnom i životinjskom svetu kao i raznolikim staništima (stepe, slatine, peščare, močvare) Selevenjske pustare su 1997. godine uredbom Vlade Republike Srbije stavljene pod zaštitu.

Na relativno ograničenom prostoru se kompleksi vegetacije peščarskog i stepskog karaktera smenjuju sa fragmetima slatina, livada, močvarnih livada i močvara, kao i oazama hidrofilnih i termofilnih šuma. Selevenjske pustare se prostiru duž granice Subotičko-Horgoške peščare i lesnog platoa Bačke, pa kao granična zona dve geografske oblasti, pripada područjima povezanog biodiverziteta. Otvorena, suva staništa Selevenjskih pustara pokriva stepska vegetacija, a značajno je i postojanje takozvanih “lesnih ostrvaca” na crnici koja su neznatno uzdignuta nad slatinskim depresijama. Obuhvataju endeme i relikte poput gorocveta (Adonis vernalis), prugastog šafrana (Crocus reticulatus), plave presličice (Muscari botryoides), ali i brojne orhideje poput paukolikog šarenbubca (Ophrys sphegodes) i plaštaka (Anacamptis pyramidalis). Na obodima šume rastu stabla vrsta kao što su bela topola (Populus alba) i hrast lužnjak (Quercus robur), dok u središnjim delovima preovladava panonski jasen (Fraxinus angustifolia subsp. pannonica). Ovakav tip staništa može opstati samo zahvaljujući podzemnim vodama, a zbog upravljanja vodama i prekomernom upotrebom vode u poljoprivredi ovi delovi rezervata postajali su sve suvlji, ali su i danas prisutne vrste vodenih staništa poput barske perunike (Iris pseudacorus). Smatra se da su neke od najznačajnijih vrsta ovog područja peščarska perunika (Iris humilis subsp. arenaria) i peščarski šušuljak (Gypsophila arenaria) čija su jedina nalazišta u Srbiji upravo u Selevenjskoj šumi na dve peščarske čistine. Ovde su svoje utočište pronašle i veoma retke i ugrožene vrste biljaka, kao što su ibrišim karanfil (Dianthus superbus) i sibirska perunika (Iris sibirica). Javljaju se i endemske vrste peščarski mrazovac (Colchicum arenarium) i peščarski žednjak (Sedum sartorianum), kao i druge značajne vrste kao što su rutavi kozinac (Astragalus dasyanthus), granati kosatik (Anthericum ramosum), kratkoglavičasta palamida (Cirsium brachycephalum) i purpurna kalužđerka (Epipactis atrorubens). Najniži delovi rezervata su pod trskom na koju se nastavlja travna vegetacija i vegetacija povremeno plavljenih livada, a od prirodnih retkosti vlažnih livada, izdvaja se veliki šuškavac (Rhinanthus alectorolophus), koji je endemska vrsta Panonske nizije. Na istom staništu živi i veliki kaćunak (Anacamptis laxiflora), čija je ugroženost sve veća, zbog isušivanja staništa i sve manjeg broja vlažnih godina, kada se područje plavi. Tipični predstavnici sušnih peskovitih staništa na dinama su kovilje (Stipa capillata) i srčanica (Onosma arenarium).

Od zaštićenih beskičmenjaka značajni su pauk-osa (Argiope bruennichi), skakavac (Acrida ungarica) i mravlji lav (Myrmeleon formicarius), a od vodozemaca su značajne gatalinka (Hyla arborea), obična češnjarka (Pelobates fuscus) i šumska žaba (Rana dalmatina). Što se tiče gmizavaca od njih su karakteristični stepski gušter (Podarcis tauricus), smukulja (Coronella austriaca), belouška (Natrix natrix), a od ptica se pojavljuju jastreb (Accipiter gentilis), obični mišar (Buteo buteo), leganj (Caprimulgus europaeus), crna roda (Ciconia nigra), modrovrana (Coracias garrulus), pčelarica (Merops apiaster), pupavac (Upupa epops), poljska ševa (Alauda arvensis), stepska trepteljka (Anthus campestris), velika strnadica (Emberiza calandra), mali slavuj (Luscinia megarhynchos), rusi svračak (Lanius collurio), crnoglava travarka (Saxicola rubicola), crna žuna (Dryocopus martius), šumska sova (Strix aluco)… U velikom broju se javljaju i predstavnici grupe sisara kao što su srna (Capreolus capreolus), obični jelen (Cervus elaphus), divlja svinja (Sus scrofa), obični šakal (Canis aureus), kuna zlatica (Martes martes), jazavac (Meles meles), lisica (Vulpes vulpes) i evropski jež (Erinaceus europaeus).

Nažalost, negativnim uticajem čoveka tj. narušavanjem vrednosti rezervata, mnogi iskonski stanovnici su ostali bez svog prirodnog okruženja i neophodnih uslova za život. Kako bi se rezervat stabilizovao i očuvao svoju autohtonost bilo bi pogodno da se vrate tradicionalni oblici poljoprivrede u vidu pašarenja, tradicionalnog stočarstva i vinogradarstva. Čišćenjem peščarskih šumskih čistina i stepskih livada od invazivnih vrsta (bagrem, koprivić, cigansko perje, kiselo drvo) se sprečava njihovo zarastanje. Propisno košenje livada u određenom periodu godine (u julu), prilagođeno karakteru vegetacije i uslovima i načinu gnežđenja ptica, kao i ograničeno pašarenje sačuvaće ova izuzetno vredna staništa i spasiti ih od daljeg propadanja. Postavljanje veštačkih duplji za ptice koje se ovde gnezde, periodično hranjenje i pojenje, kao i praćenje promena u biljnom i životinjskom svetu, takođe je od velike pomoći za ove vrste.

Autor: Jelena Laković